Blog Yazısı: Şeyma Nur Yayla
Osmanlı Araştırmaları Merkezi (OSAMER), Osmanlı çalışmaları, tarih, kültür ve akademik alanlardaki derinlemesine bilgi paylaşımını teşvik etmek amacıyla "OSAMER Konuşmaları" seminer serisini tüm hızıyla sürdürüyor. Bu seminer serisi, zengin ve çeşitli içerikleri ile katılımcılara eşsiz bir bilgi deneyimi sunmayı hedefliyor.
Bir blog serisi olarak OSAMER Konuşmaları ve OSAMER Tez sunumları bünyesindeki tüm seminerlerin özetlerini sizler için bir araya getiriyoruz. Bu blog yazımızda ise OSAMER Konuşmalarının dördüncüsünü konu alacağız.
11 Mart 2023 tarihinde çevrimiçi olarak gerçekleşen “Mali Krizlerin ve Uluslararası Maden Hareketlerinin Gölgesinde Osmanlı Para Sistemi (1870-1916)” başlıklı seminerde konuğumuz Marmara Üniversitesi’nden Doç. Dr. Ömerül Faruk Bölükbaşı olmuştur.
Bölükbaşı konuşmasına Osmanlı para sistemindeki iki büyük soruna değinerek başlamıştır. Bu sorunların ilkinin uluslararası ve bölgelerarası maden hareketleri ikincisinin de mali sorunlar olduğunu belirtmiştir. Savaş zamanları ve imparatorluğun yıkılma sürecindeki etkenlerin yine mali sorunlardan ötürü kaynaklandığını da eklemiştir.
Madenlerin Dünya Ülkelerine Yayılmaya Başlaması
16. yüzyıl da dünyanın gümüş rezervlerinin Amerika'nın keşfinden özellikle Meksika bölgesinde yeni büyük gümüş yataklarının bulunmasından sonra muazzam bir artış gösterdiğini dile getiren Bölükbaşı, bu durumun Osmanlı gibi çift metal düzene sahip devletlerde büyük sorunlara yol açtığını fakat maliyesi sağlam olan devletlerin ise bu sorunları daha kolay aştığını aktarmıştır.
"1844 Osmanlı Para Tarihi bakımından çok önemli bir dönüm noktası."
1844 yılında, Osmanlı Devleti para reformları çerçevesinde Tashih-i Sikke adı verilen önemli bir değişiklik gerçekleştirdi. Bu reform kapsamında darphane modernize edildi ve geliştirildi. Bu dönemde, İngiliz uzmanlarının katkılarıyla darphanede buhar makineleri kullanılmaya başlandı. Yine Çift Metal para sistemi olarak bilinen bir düzene geçti.
Bu yeni düzenlemeye göre, 100 gümüş kuruş, 1 altın lira olarak kabul edildi. Osmanlılar, 1 gram altın karşılığında 15 gram gümüşü eşdeğer olarak kabul ettiler. Bu adım, mali sistemde önemli bir değişiklik olarak kayda geçti.
Reform Dönemi
1844 yılında gerçekleştirilen Tashih-i Sikke reformu, Osmanlı İmparatorluğu'nun para sistemi üzerinde belirgin bir etki yaratmıştır. Ancak, bu reform ile birlikte yeni basılan sikke türlerinin yanı sıra piyasada hala önemli miktarda eski sikke bulunmaktadır. Reform, Sultan Abdülmecit döneminde başlatılmış olup, yeni sikkelerin eski sikkeleri yerine koyması ise Sultan Abdülaziz dönemine kadar uzanmıştır.
Osmanlı Devleti'nin uzak eyaletlerinde faaliyet gösteren darphanelerde basılan kuruş, mecidiye ve lira gibi sikke türleri, talep edilen miktarlarda temin edilememiştir.
1870 yılında Meksika'daki gümüş rezervlerinin tükenmesi sonucunda, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'nda gümüşün altına oranı 1'e 15'ten 1'e 35'e kadar yükselmiştir. Bu dönemde gümüşün değer kaybı ciddi boyutlara ulaşmıştır. Bu ekonomik dengesizliklerin ardından Osmanlı İmparatorluğu, çözüm arayışı içerisine girmek amacıyla Paris ve Brüksel'de düzenlenen uluslararası kongrelere katılmış ve sorunun üstesinden gelebilmek adına fikirler ortaya koymaya çalışmıştır.
1880'li yıllara gelindiğinde, Avrupalı devletler benzer sorunları çözmek için gümüş sikke basımını sınırlama gibi önlemleri hayata geçirerek ekonomik durumlarını iyileştirmeye başlamışlardır. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu bu yönde etkili adımlar atma konusunda zorluklar yaşamıştır. Bu durumun temel nedenleri arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlar gibi mali sıkıntıları ile aynı dönemde yaşanan Osmanlı-Rus Savaşı'nın getirdiği zorluklar yer almaktadır. Bu faktörler, Osmanlı Devleti'nin bu ekonomik zorlukları aşma çabalarını engellemiştir.
5 Ocak 1880 Kararnamesi'nin Osmanlı’ ya etkilerine de değinen Bölükbaşı, yaşanan bu mali sıkıntıların 1916 yılına kadar devam ettiğini söylemektedir.
“Mali Krizlerin ve Uluslararası Maden Hareketlerinin Gölgesinde Osmanlı Para Sistemi (1870-1916)” başlıklı konuşmasıyla Ömerül Faruk Bölükbaşı 1844 Tashih-i Sikke Reformundan başlayarak 1916 yılına kadar Osmanlı Para Sistemini bizlere anlatmaktadır. Kendisine katılımı ve faydalı sunumu için teşekkür ederiz.
Doç. Dr. Ömerül Faruk Bölükbaşı kimdir?
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Ömerül Faruk Bölükbaşı yüksek lisans ve doktora çalışmalarını aynı üniversitenin Türk Tarihi ana bilim dalında tamamladı. 2003 yılında yüksek lisans teziyle “Bankacılık ve Finans Tarihi” araştırma ödülünü, 2013 yılında ise doktora teziyle “Demirkent Tarih” ödülünü aldı. Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi üzerine araştırmalar yapan Bölükbaşı’nın özellikle Osmanlı maliyeleri ve darphaneleri ile ilgili çalışmaları mevcuttur.
コメント