Seminer Raporu: Seyyah’ın Dünyasından Günümüze Yansıyanlar Evliya Çelebi Araştırmaları
Blog Yazısı: Nihat Efe Dokumacı
Sakarya Üniversitesi bünyesinde akademik faaliyetlerini sürdürmekte olan Osmanlı Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, “OSAMER Konuşmaları” serisinin beşincisini 18 Mart Cumartesi günü saat 20.00 da çevrimiçi olarak Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim üyesi ve Evliya Çelebi Araştırmaları Merkezi Müdür Yardımcısı olan Doç. Dr. İlhami Danış’ı konuk ederek gerçekleştirmiştir. Danış, ilk kez bu seminer vesilesiyle Evliya Çelebi Araştırma Merkezi tarafından yürütülen “İstanbul’un Seyyahı, Seyyah’ın İstanbul’u” adlı proje çıktılarının bir kısmını paylaşmıştır.
Öncelikle Evliya Çelebi Araştırma Merkezi’nin yapmış olduğu çalışma ve etkinliklerden bahsederek sunumuna başladıktan sonra sürdürmekte oldukları “İstanbul’un Seyyahı, Seyyahın İstanbul’u” başlıklı projenin başvuru aşamalarını anlatmıştır. Sayın Danış, Evliya Çelebi’nin biyografik öyküsüne kısaca değindikten sonra yürüttükleri proje bağlamında Evliya Çelebi Seyahatnamesinin İstanbul cildinin (1. Cilt) büyük önemi olduğunu vurgulamıştır. Tarihçilik çalışmalarında seyahatnamelerin önemine değinerek bu bağlamda Evliya Çelebi’nin değerini ifade etmiştir. 1. Cildin detaylı bir şekilde İstanbul yaşantısına hasredildiğini söylese de farklı ciltlerde İstanbul ile ilgili anekdotların varlığından bahseden Danış, tüm ciltlerdeki İstanbul’a dair bilgileri derleyerek 800’ü aşkın mekan tespiti yaptıklarını, 800’ü aşkın mekandan 80 tanesinin prototipini kitaplaştırdıklarını ve ilerleyen süreçlerde söz konusu mekanların kitaplaştırmanın yanı sıra dijital materyallerle zenginleştirerek İngilizce ve Arapça başta olmak üzere farklı dillerde yayınlamayı hedeflediklerini ifade etmiştir.
Projenin Genel Çerçevesi
İlk aşamada sürdürmekte oldukları projenin genel portresinden bahseden Danış, “Gençlerin İstanbul ile Buluşması” teması üzerinde yoğunlaştıklarını bu bağlamda Evliya Çelebi’nin İstanbul’u üzerine bir projeyi kaleme aldıklarını belirterek yapmış oldukları projenin kısa ismini “Seyyah” uzun ismi ise “İstanbul’un Seyyahı, Seyyahın İstanbul’u” olduğunu ifade etmiştir. Bu uzun başlığı seçmelerindeki nedeni de şöyle açıklamaktadır: “İstanbul’un Seyyahı olarak Evliya Çelebi’yi tanımladık ilhamımız o. İstanbul’u en iyi anlatan seyyah Evliya Çelebi”. Projenin önemli hedeflerinden birini ise şu şekilde açıklamıştır: “Arzu ettik ki İstanbullular, gençler ve üniversite öğrencileri birer seyyah olarak İstanbul’u gezsinler ve kendi İstanbullarını kaleme alsınlar ve bunu bir kısa film ya da animasyon film ile resmetsinler aktarsınlar”.
Projenin İki Farklı Boyutu: Sosyal Sorumluluk ve Akademi
Projenin iki farklı boyutu olduğunu vurgulayan Danış, projenin ilk boyutunu “sosyal sorumluluk projesi” kapsamında değerlendirerek kendisinin de uzun yıllar yaşadığı İstanbul’un tarihi ve kültürünü daha geniş kitlelere yaymanın gerekliliğini belirtmiştir. Aynı zamanda İstanbul’un mirasına sahip çıkmayı hedeflemişlerdir. Projenin ikinci boyutunda ise akademik tabanlı çıktıların yer alacağını belirterek ilk prototiplerini yaptıklarını ve kısa bir süre içerisinde bu çıktıların daha geniş kitleler ile paylaşılacağını ifade etmiştir.
İlhami Danış, projeyi şekillendirdikten sonra Üsküdar bölgesindeki 120 lise ve üniversite öğrencisiyle Evliya Çelebi ve seyahatnameler hakkında bilgilendirici konuşmalar gerçekleştirdiklerini, konu hakkında gerekli ön bilgilerin aktarılmasıyla Evliya Çelebi Seyahatnamesi özelinde İstanbul’da gezi rotaları oluşturduklarını ifade etmiştir. Bu sayede 17. yüzyıl ve 21. yüzyıl İstanbul’unu mukayeseli bir şekilde gözlemleme fırsatı bulurlarken tarihsel süreç içerisinde İstanbul’un dönüşümüne şahitlik etmişlerdir. Gravür ve minyatürlerin de katkısıyla eski İstanbul portresi betimlenmeye çalışılmıştır.
Proje bağlamında öğrencilerle Suriçi, Haliç, Üsküdar, Galata, Tersane, Eyüpsultan, Fatih, Ayasofya, Atik Valide, Mihrimah Sultan, Zeyrek gibi yerleri gezerek panoramik şekilde 21. yüzyıl İstanbul’una yönelik deneyimler pekiştirilmiştir. Öğrencilerin bu gezide edindikleri tecrübeler ve veriler ışığında onlardan seyahatname tarzı metinler kaleme aldıklarını söyleyen Danış, bu birikimi kısa film ve animasyon olarak görselleştirdiklerini belirterek projenin sosyal sorumluluk boyutunda yürüttükleri faaliyetlerin çerçevesini bahsi geçen faaliyetler olduğunu belirtmiştir.
Projenin ikinci boyutu olan akademik çalışmalar faslında ise Ekip çalışmasının önemine değinen İlhami Danış, ekip arkadaşlarıyla birlikte Evliya Çelebi Seyahatnamesinde İstanbul ile ilgili tüm verileri detaylıca araştırdıklarını ve bunun sonucunda eserde 800’ü aşkın mekân tespit ettiklerini vurgulayarak söz konusu mekanların dağılımı ve sınıflandırılmasını yaptıktan sonra dijitalleştirerek geniş kapsamlı bir yayına dönüştüreceklerini ifade etmiştir. Yaptıkları bu çalışmalar neticesinde İstanbul özelinde adeta yeni bir Evliya Çelebi Seyahatnamesi oluşturacaklarını ve bu çalışmanın literatüre önemli katkılar sunacağını belirtmiştir. Proje kapsamında bu çalışmanın ilk prototipinin “Evliya Çelebi İzinde İstanbul Rotaları” başlığıyla basıldığını anlatan İlhami Danış, söz konusu prototipin 80 mekândan oluştuğunun altını çizerek anlatısında bu mekanlardan oluşturulan dijital haritaları katılımcılara sunmuştur. Projenin en somut çıktılarından biri olan bu eserin hedef kitlesinin Evliya Çelebi İstanbul’una merak duyan okuyucular olduğunu belirtmiştir.
Projenin Geleceğe Yönelik Çıktıları
Bir yıl içerisinde tespit ettikleri 800’ü aşkın mekânı ArcGIS ve MapHub gibi platformlar aracılığıyla dijitalleştireceklerini ve çalışmalarını başta İngilizce ile Arapça olmak üzere farklı dillere çevireceklerini söyleyen Danış, ilerleyen süreçlerde bir platform kurarak Evliya Çelebi’nin İstanbul rotasını dijital erişime açacaklarını belirtti. Gerçekleştirmeyi planladıkları bu faaliyetlerin projenin en önemli çıktıları olduğunu dile getirmiştir.
Projenin her aşamasını büyük bir titizlikle sürdürdüklerini belirten İlhami Danış, projenin tüm çıktılarının ilerleyen süreçlerde erişime açılacağını ifade etmekle birlikte projeye ilgi duyan veya bir parçası olmayı düşünen araştırmacıların katkısına her zaman açık olduklarını belirtmiştir. Katkılarından ve katılımlarında dolayı İlhami Danış'a teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Proje hakkında detaylı bilgi için tıklayınız
Doç. Dr. İlhami Danış Kimdir?
Lisans eğitimini Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde başlayıp İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde tamamladı. Yüksek lisansını Prof. Dr. İdris Bostan danışmanlığında "1736-1739 Savaşlarında Karadeniz'de Osmanlı Donanması" tezi ile, doktora eğitimini ise Prof. Dr. Mahmut Ak danışmanlığında "Evzahu'l-mesâlik ilâ ma'rifeti'l-büldân ve'l-memâlik (Esâmî-i büldân) Metin ve Değerlendirme" tezi ile İstanbul Üniversitesi'nde tamamladı. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi olarak akademik çalışmalarına devam etmekte olup, Fatih Sultan Mehmet ve Dönemi Araştırma Merkezi ile Uzaktan Eğitim Merkezi Müdürlüğünü, Evliya Çelebi Çalışmaları Merkezi Müdür Yardımcılığı görevlerini yürütmektedir. Osmanlı coğrafyası, Osmanlı coğrafyacılığı, şehir tarihi, Akdeniz dünyası ve Osmanlı denizciliği akademik çalışma alanlarıdır. 2013 yılında İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen "Vakıf Kültür Varlıkları Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarı Uygulama ve Araştırma Merkezi Projesi"nde Proje Eş Koordinatörü olarak yer aldı. Zeytinburnu Belediyesi tarafından desteklenen "İslam Mecmuası (Transkripsiyon ve Değerlendirme) Projesi"nin Proje Yürütücülüğünü yaptı. II. Meşrutiyet dönemi süreli yayınlarından olan ve dönemin önemli fikir adamlarının makaleleri ile yer aldığı Mecmua, 3 cilt olarak 2019 yılında Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları tarafından neşredildi. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından "Türk - İslam Bilim Kültür Mirası Projesi" kapsamında desteklenen, Sipahizade Mehmed'in "Evzahu'l-mesâlik ilâ ma'rifeti'l-büldân ve'l-memâlik" adlı eseri üzerine yaptığı çalışma 2019 yılında yayımlandı .