Blog Yazısı: Yunus Kemal Aydoğan
OSAMER Tez Sunumları başlıklı serinin beşinci sunumunda, Marmara Üniversitesi Yeniçağ Tarihi anabilim dalında öğretim üyesi olan Dr. Muhammet Habib Saçmalı konuk oldu. Saçmalı’nın Baki Tezcan danışmanlığında University of California, Davis, Tarih Bölümünde tamamladığı "18. Yüzyılın İlk Yarısında Sünni-Şii Siyasi İlişkileri ve Osmanlı Hilafeti" başlıklı doktora tezine ve yazım sürecine dair yaptığı sunumdan lisans ve yüksek lisans öğrencileri ağırlıklı dinleyiciler istifade etti.
Dr. Muhammet Habib Saçmalı, sunumuna tez yazım sürecine dair bir “maden metaforu” kullanarak başlıyor. Süreç içerisindeki araştırmaların sonucunda elde ettiği verileri bir masaya yığdığında tezinin ortaya çıktığını söylüyor. Bu çıktının da seminerler, bildiriler ve sunumlar vesilesiyle gelecek sorularla anlam kazanacağını dile getiriyor.
Temel ilgi alanının "din ve siyaset ilişkisi" olduğunu zikreden Saçmalı, çalışmasına başladığı noktada tez başlığının evrimini vurgulayarak, bu başlığın zaman içinde nasıl değiştiğini açıklamıştır. Doktora çalışması temel noktasının "1736’dan itibaren Şii Safevi hükümdarlarının yerine İran coğrafyasında başa geçen Nadir Şah’ın taleplerine rağmen Osmanlı tarafından neden Caferiliğin beşinci Sünni mezhep olarak tanınmadığı" sorusunun cevabı olduğunu ifade edilmiştir.
"İran coğrafyası 1501-1722 arası Şii Safevi, 1722-1729 arası Sünni Afgan, 1729-1736 arası tekrar Şii Safevi, 1736-1747 arası ise Sünni idi, yalnızca fıkıhta Caferiliği benimsedi."
Saçmalı hilafet merkezi olarak Osmanlı Devleti’nin neden bu coğrafyadaki iktidar mücadelesinde Sünni Nadir Şah yönetimi karşısında Şii Safevi kuvvetlerini desteklediği sorusunun da bir başka çıkış kaynağı olarak çalışmasında yer aldığını belirtti.
Bu konuda yapılan değerlendirmelerde ilk aşamada Sünni hilafetin Şii unsurları desteklemesi akılda çokça soru işareti barındırırken Saçmalı, bunun bir siyasi politika olarak hilafete rakip unsurları baskılama anlayışının bir ürünü olduğunu savunuyor. Devletler arası yapılan müzakerelerde Safevi kuvvetleri adına Şehzade Tahmasb’a şah unvanı tevcih edilirken Nadir Şah’a bu unvanla değil, “Han” sıfatıyla hitap edilmekteydi. Habib Saçmalı, Osmanlı’nın bu noktada devletlerarası statüde kendisi ile denk tutulacak bir başka Sünni oluşumu istemediği sonucuna varıyor.
Tez Çalışmasının Kaynaklarına ve Tezin Bölümlerine Dair
Habib Saçmalı sekiz ayrı bölümden oluşan tezinde sırasıyla; Erken Modern Osmanlı Hilafeti, İsfahan’ın Düşüşünden Önce Osmanlılar ve Ruslar, İran Savaşlarının Birinci Periyodunda Safeviler ve Afganlara Yönelik Osmanlı Politikaları, İran Savaşlarının Birinci Döneminde Rusya'ya Yönelik Osmanlı Politikaları, Osmanlı ve İran Sünni Çatışması, İran'da Mücadelenin Son Aşaması, Nadir Şah’ın Meydan Okuması, Nadir Şah’ın Caferilik Teklifi şeklindedir.
Tezinin yalnızca muhtevasından değil, yazım sürecinden de çokça bahseden Habib Saçmalı, çalışması sırasında yararlandığı kaynakları şu şekilde sıralıyor:
Arşiv Belgeleri, Ekseriyetle Mühimme Defterleri
Osmanlı-İran Vakanüvisleri
Fetva Mecmuaları
Sefaretnameler
Fransız Elçilik Raporları
Avusturya Elçilik Raporları
İngilizce'ye Çevrilmiş Rus Kaynakları
Sonuç
Habib Saçmalı, tezinin yanı sıra araştırma sürecinde ortaya koyduğu yeni önermelerle bizlere yeni bir perspektif sunuyor. Anadolu ile İran coğrafyası arasında asırlardır süregelen mezhep tabanlı çatışmaların karmaşık ilişkilerine bir nebze olsun çözüm, incelediği dönem özelinde de yepyeni bir bakış açısı kazandırıyor. Üstelik tez yazım sürecine dair paylaşımlarıyla da kıymetli tecrübelerini istifademize sunuyor.
Kendisine vakit ayırıp konuğumuz olduğu için teşekkür eder, gelecek çalışmalarında başarılar dileriz. Sunuma ve Dr. Muhammet Habib Saçmalı’nın tezine dair detaylı bilgi için aşağıdaki bağlantıya müracaat edebilirsiniz.
Muhammed Habib Saçmalı kimdir?
2010 senesinde Boğaziçi Üniversitesi’nde Sosyoloji bölümü ile Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünden mezun oldu. Yüksek lisans derecesini 2013 yılında Boğaziçi Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünde Rıza ve Müzakere: Türkiye’de Hutbelerin Yazımında Diyanet’in Rolü başlıklı teziyle aldı. Baki Tezcan’ın danışmanlığındaki doktora tezini ise On sekizinci Yüzyılın İlk Yarısında Sünni-Şii Siyasi İlişkileri ve Erken Modern Dönem Osmanlı Hilafeti 2021 yılında Kaliforniya Üniversitesi, Davis’te Tarih bölümünde tamamladı. 2023 yılından itibaren Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.